Egzamin gimnazjalny przeprowadzany jest w trzeciej klasie gimnazjum. Jest on powszechny i obowiązkowy, co oznacza, że musi przystąpić do niego każdy uczeń (słuchacz) kończący szkołę. Przystąpienie do egzaminu jest bowiem jednym z warunków ukończenia gimnazjum.

Jeżeli jakiś uczeń (słuchacz) nie przystąpi do egzaminu gimnazjalnego w danym roku, musi powtórzyć ostatnią klasę gimnazjum i przystąpić do niego w roku następnym.

Wynik egzaminu uzyskany na egzaminie gimnazjalnym nie ma wpływu na ukończenie szkoły. Wynik egzaminu gimnazjalnego jest jednak brany pod uwagę przez szkoły ponadgimnazjalne przy przyjmowaniu uczniów do tych szkół.

Istnieje możliwość zwolnienia ucznia z obowiązku przystąpienia do egzaminu gimnazjalnego.

Na egzaminie gimnazjalnym sprawdzane jest opanowanie wiadomości i umiejętności określonych w wymaganiach ogólnych i szczegółowych zawartych w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (DzU Nr 4, poz. 17.)

Egzamin gimnazjalny składa się z trzech części i obejmuje:

1) w części pierwszej – humanistycznej – wiadomości i umiejętności z zakresu języka polskiego oraz z zakresu historii i wiedzy o społeczeństwie;

2) w części drugiej – matematyczno-przyrodniczej – wiadomości i umiejętności z zakresu matematyki oraz z zakresu przedmiotów przyrodniczych: biologii, geografii, fizyki i chemii;

3) w części trzeciej – wiadomości i umiejętności z zakresu języka obcego nowożytnego sprawdzane na poziomie podstawowym i na poziomie rozszerzonym.

W części dotyczącej języka obcego nowożytnego gimnazjalista dokonuje wyboru jednego z siedmiu języków: angielskiego, francuskiego, hiszpańskiego, niemieckiego, rosyjskiego, ukraińskiego (zdawanego od roku szkolnego 2013/2014) i włoskiego, z zastrzeżeniem, że uczeń (słuchacz) może wybrać tylko ten język, którego uczył się w gimnazjum jako przedmiotu obowiązkowego.

Egzamin gimnazjalny przeprowadzany jest w kwietniu w terminie ustalonym przez dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Każda część egzaminu jest przeprowadzana innego dnia. Uczniowie (słuchacze), którzy z przyczyn losowych lub zdrowotnych nie mogli przystąpić do egzaminu w ustalonym terminie kwietniowym, a także ci, którym egzamin przerwano lub unieważniono, przystępują do niego w czerwcu, w terminie dodatkowym wyznaczonym przez dyrektora CKE.

Egzamin gimnazjalny organizują i przeprowadzają okręgowe komisje egzaminacyjne w macierzystej szkole ucznia (słuchacza). Tylko w sytuacjach wyjątkowych egzamin ten może być przeprowadzony w innym miejscu, wskazanym przez właściwą OKE. Również miejsce przeprowadzenia egzaminu w terminie dodatkowym wskazuje dyrektor odpowiedniej OKE. Miejsce, w którym przeprowadzany jest egzamin gimnazjalny, musi spełniać warunki określone przepisami bhp i zapewniać piszącym samodzielność pracy. Zasady organizacji i przeprowadzania egzaminu zostały zawarte w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (DzU Nr 83 poz. 562 z późn. zm.) oraz ?procedurach.

Każdy uczeń (słuchacz) przystępujący do egzaminu gimnazjalnego otrzymuje zestaw zadań wraz z kartą odpowiedzi (tzw. zestaw egzaminacyjny). Przykładowe zadania zamieszczone są w Informatorze o egzaminie gimnazjalnym przeprowadzanym od roku szkolnego 2011/2012. Egzamin gimnazjalny rozpoczyna się punktualnie o godzinie wyznaczonej przez dyrektora CKE. Część humanistyczna z zakresu historii i wiedzy o społeczeństwie trwa 60 minut, a z zakresu języka polskiego 90 minut. Część matematyczno-przyrodnicza z zakresu przedmiotów przyrodniczych trwa 60 minut, a z zakresu matematyki 90 minut. Część z języka obcego nowożytnego na każdym z poziomów trwa 60 minut.

Przed przystąpieniem do wykonywania zadań uczeń koduje swój zestaw zgodnie z poleceniem przewodniczącego szkolnego zespołu egzaminacyjnego lub zespołu nadzorującego oraz zapoznaje się z informacjami z pierwszej strony arkusza egzaminacyjnego. Czas poświęcony na zapoznanie się ucznia z informacjami z pierwszej strony oraz kodowanie nie jest wliczany do czasu egzaminu.

Dla uczniów (słuchaczy) ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi czas trwania egzaminu gimnazjalnego może być przedłużony. Z zakresu historii i wiedzy o społeczeństwie, przedmiotów przyrodniczych i języka obcego nowożytnego na poziomie podstawowym nie więcej niż o 20 minut, natomiast egzamin z zakresu języka polskiego, matematyki i języka obcego na poziomie rozszerzonym może zostać przedłużony nie więcej niż o połowę czasu przeznaczonego na rozwiązanie zadań zawartych w arkuszu.

Prace uczniów (słuchaczy) są sprawdzane i punktowane przez przeszkolonych egzaminatorów, których powołuje dyrektor OKE. Karty odpowiedzi, na których są odpowiedzi do zadań zamkniętych (naniesione przez uczniów) oraz wyniki uzyskane za wykonanie zadań otwartych (wpisane przez egzaminatorów), wprowadza się do elektronicznych czytników, w których każda z kart jest odczytywana. Wynik odczytu wprowadzony zostaje do bazy danych. Egzaminatorzy nie mogą sprawdzać prac uczniów ze szkoły, w której są zatrudnieni. Uczeń (słuchacz) otrzymuje zaświadczenie o szczegółowych wynikach egzaminu. Podawany jest on w skali procentowej i centylowej. Wynik egzaminu w skali procentowej ustala OKE, w skali centylowej CKE na podstawie wyników ustalonych przez komisje okręgowe. Jest on ostateczny. Wyniku egzaminu gimnazjalnego nie odnotowuje się na świadectwie szkolnym. Każdy gimnazjalista otrzymuje natomiast wystawione przez OKE zaświadczenie o uzyskanych przez siebie wynikach. Uczeń (słuchacz) lub jego rodzice (prawni opiekunowie) odbierają to zaświadczenie w szkole.

W przypadku stwierdzenia niesamodzielnego rozwiązywania zadań przez gimnazjalistę lub jeżeli zakłóca on prawidłowy przebieg egzaminu gimnazjalnego w sposób utrudniający pracę pozostałym uczniom (słuchaczom), przewodniczący szkolnego zespołu egzaminacyjnego unieważnia pracę tego gimnazjalisty i przerywa jego egzamin. Informację o przerwaniu i unieważnieniu egzaminu zamieszcza się w protokole. W przypadku stwierdzenia podczas sprawdzania pracy niesamodzielnego rozwiązywania zadań przez ucznia (słuchacza) dyrektor OKE, w porozumieniu z dyrektorem CKE, unieważnia egzamin tego ucznia (słuchacza) i zarządza jego ponowne przeprowadzenie. Termin ponownego egzaminu ustala dyrektor CKE. Jeżeli w trakcie ponownego egzaminu gimnazjalnego sytuacja powtórzy się, w zaświadczeniu o wynikach egzaminu ? w miejscach przeznaczonych na wpisanie wyników uzyskanych z egzaminu wpisuje się ?0?.

Na prośbę ucznia (słuchacza) lub jego rodziców (prawnych opiekunów) sprawdzona i oceniona praca ucznia jest udostępniona uczniowi (słuchaczowi) lub jego rodzicom (prawnym opiekunom) w miejscu i czasie wskazanym przez dyrektora OKE.

Informacje o wynikach z kolejnych egzaminów można znaleźć w dorocznych sprawozdaniach o poziomie osiągnięć uczniów.